Tìm hướng đi mới để phát triển làng gốm cổ Kim Lan

Làng gốm nghìn năm đất kinh thành

Từng là làng gốm nổi tiếng của kinh thành Thăng Long xưa, trải bao thăng trầm, có giai đoạn tưởng chừng bị quên lãng, nhưng với tâm huyết của những người con mảnh đất này, nghề gốm Kim Lan dần được khôi phục.

Làng gốm Kim Lan thuộc huyện Gia Lâm, phía Đông Nam Hà Nội; phía Bắc giáp với làng cổ Bát Tràng; phía Tây giáp với quận Hoàng Mai; có lịch sử hình thành lâu đời và cũng là một trong những trung tâm gốm nổi tiếng của cả nước. Làng gốm cổ Kim Lan chỉ cách làng gốm Bát Tràng dòng kênh Bắc Hưng Hải. Qua khai quật tại di chỉ bãi Hàm Rồng vào các năm 2001 và 2003, cơ quan chức năng xác định, nghề gốm Kim Lan có từ thế kỷ VIII và phát triển hưng thịnh đến thế kỷ XVIII.

Từ thế kỷ VIII, gốm Kim Lan đã được xếp vào hàng những sản vật quý cùng lụa, gấm, châu, ngọc. Không chỉ có những sản phẩm giá trị, Kim Lan còn có gốm mộc, gốm thô mộc mạc, giản dị. Làng Kim Lan được biết đến là nơi sản xuất đồ gốm gia dụng của kinh thành Thăng Long xưa. Đến thế kỷ XVIII, nghề gốm ở Kim Lan dần mai một.

Theo lời các cụ cao niên nơi đây, trước kia, đã có thời, sản phẩm của làng Kim Lan xuất hiện nhiều trên thị trường gốm sứ trong nước nhưng nghề ở đây cũng có thời gian bị mai một. Tuy nhiên, sau hơn 40 năm xây phục dựng và phát triển, nghề gốm ở Kim Lan đã từng bước khởi sắc, chinh phục khách hành và có hướng đi riêng.

Gốm Kim Lan trong thời chuyển đổi số

Dù đang gặp nhiều gian nan, khó khăn, những con người nơi mảnh đất ven sông này đang nỗ lực để phục dựng và bảo tồn làng nghề đúng với giá trị của nó. Hiện nay, địa phương có khoảng gần 400 hộ có lò gốm hoạt động, thu hút hàng nghìn lao động tham gia. Đa số hộ dân sản xuất gốm tại Kim Lan đã mạnh dạn đầu tư và thay đổi phương thức sản xuất, chuyển từ sản xuất bằng lò than truyền thống sang sản xuất bằng lò gas, góp phần giảm ô nhiễm môi trường, tiết kiệm năng lượng, đồng thời nâng cao hiệu quả sản xuất.

Nhờ chuyển đổi công nghệ, đã giảm hơn 80% lượng khí thải CO2 và tiết kiệm khoảng 70% năng lượng tiêu thụ. Việc áp dụng các công nghệ mới cùng đam mê nghề của người dân nơi đây, chất lượng và sản phẩm gốm, sứ của Kim Lan liên tục được cải thiện, nâng cao cả về chất lượng và năng suất.

Bên cạnh đó, các sản phẩm gốm sứ Kim Lan cũng đang được nhiều tiểu thương đẩy mạnh kinh doanh trên các sàn thương mại điện tử. Điều này đã giúp quảng bá rộng rãi hơn thương hiệu gốm sứ Kim Lan đến với người tiêu dùng.

Là một người trẻ đam mê kinh doanh, anh Quang chia sẻ: “Tôi thấy các sản phẩm gốm sứ Kim Lan có rất nhiều mẫu mã đa dạng, phong phú, mang hơi hướng thiết kế hiện đại, đẹp và giá thành phải chăng. Với bàn tay điêu liệu của các nghệ nhân làng nghề có bề dày lịch sử, các sản phẩm của Kim Lan chắc chắn rất được lòng người tiêu dùng. Vì vậy, tôi đã cùng với một nhóm bạn đầu tư kinh doanh online mặt hàng gốm sứ Kim Lan. Chúng tôi xây dựng thương hiệu bán sản phẩm này qua facebook, tiktok và đặc biệt là kênh Shopee. Đến nay, lượng người truy cập và tìm kiếm mua các sản phẩm gốm sứ Kim Lan ngày một tăng.”

Theo chủ xưởng sản xuất gốm Việt Hương (địa chỉ số 165, xóm 3, Kim Đức, Gia Lâm, Hà Nội), để đáp ứng nhu cầu, sự phát triển và nhu cầu của thị trường, những nghệ nhân, chủ lò gốm ở Kim Lan đã nỗ tực tìm tòi, học hỏi, sáng tạo những bài men mới, chất liệu gốm chất lượng cao. Các sản phẩm của chúng tôi cũng ngày càng đa dạng, phong phú, từ các vật dụng có kích thước nhỏ như ống đựng tăm, chân nến cho tới những sản phẩm cỡ lớn như: đôn, chậu cây cảnh, ang, bình hoa kính thước lớn, chất lượng cao…

Ngoài bát đĩa, ấm chén và những đồ thông dụng trong đời sống hàng ngày, các nghệ nhân gốm Kim Lan còn sản xuất những sản phẩm giá trị như: độc bình, lư, đỉnh, đèn thờ… với hai loại men truyền thống là men ngọc, men rạn. Ngoài ra còn chú trọng phát triển các sản phẩm gốm phục vụ xây dựng như gạch, ngói trang trí, con tiện lan can…

Làng gốm Kim Lan ngày nay cho ra đời nhiều chủng loại sản phẩm chất lượng cao, không chỉ phục vụ nhu cầu trong nước mà đã vươn ra thị trường lớn trên thế giới như Nhật Bản, Hàn Quốc…

Đến với làng gốm Kim Lan, ngoài việc ghé thăm các lò gốm để tìm hiểu, trải nghiệm về nghề làm gốm, ghé các gian hàng trưng bày gốm để chọn cho mình những sản phẩm ưng ý, du khách cũng có thể đến thăm một số địa chỉ hấp dẫn khác như: Bảo tàng gốm Kim Lan hoặc thăm quan, mua sắm tại chợ Kim Lan…

Trăn trở câu chuyện thương hiệu

Giờ đây, đến làng gốm Kim Lan, điều đầu tiên đập vào mắt du khách là cảnh người xe nườm nượp. Họ là những thương lái đến từ khắp nơi trong cả nước, vào từng nhà ngắm nghía, lựa chọn các lô sản phẩm gốm sứ Kim Lan, rồi đóng gói chuyển đi tiêu thụ khắp nơi. Trong làng, lò gốm của hàng trăm gia đình đêm ngày đỏ lửa. Xương gốm được tạo hình, được phơi, rồi vẽ hoa văn và phủ men... phơi đầy ở những mảnh sân nhỏ. Luôn tay, luôn chân để kịp giao hàng lên các chuyến xe chờ sẵn bên ngoài, nhưng những người thợ ở đây rất xởi lởi và niềm nở tiếp chuyện chúng tôi. Họ yêu đất, yêu nghề và biết ơn gốm sứ. Bởi từ mấy chục năm nay, đất, gốm sứ đã trở thành kế sinh nhai cho các thế hệ người dân Kim Lan.

Năm 2013, Bảo tàng gốm sứ Kim Lan là bảo tàng cấp xã đầu tiên của cả nước ra đời, trưng bày các sản phẩm gốm cổ được khai quật ngay tại mảnh đất này, giúp du khách hiểu hơn về gốm sứ cổ Kim Lan. Tuy vậy, những người làm nghề và chính quyền địa phương vẫn còn nhiều trăn trở.

Dẫn chúng tôi đi thăm các lò gốm đang tất bật sản xuất, ông Nguyễn Văn Dũng, Giám đốc HTX Dịch vụ Nông nghiệp Kim Lan, huyện Gia Lâm cho hay: “Bây giờ, vấn đề không còn nằm ở đầu ra cho sản phẩm, mà là ở nghịch lý: gốm sứ Kim Lan đã xuất hiện ở hầu hết các tỉnh, thành phố trong cả nước, cũng đã được xuất khẩu đến nhiều quốc gia trên thế giới, nhưng nhắc đến cái tên Kim Lan, rất ít người biết. Thực tế là, người dân Kim Lan vẫn chỉ loanh quanh với những sản phẩm bình dân, sử dụng cho cuộc sống hằng ngày. Còn nếu sản xuất những sản phẩm gốm sứ mỹ nghệ tinh xảo, bỏ nhiều công sức, có giá thành cao thì rất khó cạnh tranh với các thương hiệu đã có chỗ đứng trên thị trường.

Để sản phẩm gốm đặc sắc của Kim Lan vượt lên, chiếm lĩnh thị trường là điều không dễ thực hiện trong ngày một ngày hai. Nhưng ít nhiều, những sản phẩm gốm sứ đẹp, tinh xảo của Kim Lan đã được một số khách hàng ưa chuộng, mang lại nguồn thu nhập cao cho những người thợ gốm thật sự có “hoa” tay. Công việc của một người nghệ nhân là phải làm sao để hòn đất thô mộc trở nên “biết nói, biết kể” về những câu chuyện dân dã, gắn liền với đời sống hằng ngày. Ðó là yếu tố quyết định để khách hàng tìm đến với gốm sứ mỹ nghệ.

“Có lẽ, do gen di truyền từ thời tiên tổ, ngày nay, ở Kim Lan không thiếu thợ giỏi, không ít nghệ nhân tài hoa, nhưng chúng tôi vẫn đang phải trăn trở với câu chuyện thương hiệu", ông Dũng chia sẻ thêm.

Đối với người dân làng gốm Kim Lan, khôi phục được làng gốm truyền thống là một điều tuyệt vời, nhưng việc “Kim Lan” trở thành cái tên ghi đậm trong tâm trí người dân khắp cả nước, trở thành sự lựa chọn hàng đầu của các gia đình khi chọn mua đồ gốm sứ thì vẫn còn là câu chuyện dang dở, cần sự chung sức đồng lòng của cả người dân, chính quyền, doanh nghiệp và sự quan tâm của các ngành chức năng.