Những Hội đồng xét xử đầu tiên ở Nam Bộ và phiên tòa xử điệp viên Phòng nhì Pháp

Bản án nghiêm cho gián điệp “chui sâu” vào Trung đoàn

Ông Nguyễn Thanh Tùng, nguyên Chánh án TAND tỉnh Bình Dương (cũ), nguyên Vụ trưởng Vụ Công tác phía Nam - TANDTC là người dành nhiều tâm huyết nghiên cứu lịch sử TAND. Gắn bó máu thịt với quê hương Bình Dương, ông dày công sưu tầm các tư liệu liên quan, xâu chuỗi để tái hiện lại những tháng ngày cha ông kiên cường kháng chiến trong điều kiện gian nan, hiểm nguy rình rập.

Thủ Dầu Một thời điểm năm 1945 là tỉnh có đồn điền cao su nhiều nhất của tư bản Pháp so với các tỉnh miền Đông Nam Bộ. Do vị trí nằm sát thành phố Sài Gòn nên Thủ Dầu Một bị thực dân Pháp đánh chiếm dữ dội từ ngày 23/10/1945 và uy hiếp mạnh cho đến năm 1946.

Suốt hơn một năm đầy khó khăn thử thách, Đảng bộ, các lực lượng vũ trang và nhân dân tỉnh Thủ Dầu Một vừa chiến đấu, vừa xây dựng củng cố chính quyền cách mạng, bảo vệ tính mạng, tài sản đồng bào. Khi đó tỉnh Thủ Dầu Một chưa có điều kiện cho việc tổ chức Tòa án theo các Sắc lệnh số 33C ngày 13/9/1945, Sắc lệnh số 13 ngày 24/01/1946. Đến năm 1947, khi có điều kiện thuận lợi, theo sự chỉ đạo trực tiếp của Ban chấp hành Đảng bộ Thủ Dầu Một do ông Nguyễn Văn Tiết làm Bí thư Tỉnh ủy, chính quyền đã tổ chức Tòa án quân sự tỉnh Thủ Dầu Một.

Hội đồng xét xử đầu tiên của Tòa án quân sự tỉnh Thủ Dầu Một gồm các ông Nguyễn Minh Chương, Chủ tịch Ủy ban kháng chiến hành chính tỉnh; ông Nguyễn Văn Thi, Trung đoàn trưởng 301; ông Võ Văn Đợi, Chủ tịch Mặt trận Liên Việt tỉnh. Trong đó, ông Nguyễn Minh Chương làm Chủ tọa - là chức danh cố định được triệu tập mỗi khi mở phiên tòa xét xử. Ngoài ra, tại phiên tòa có Trưởng ty hoặc Phó ty Công an như ông Lê Văn Chì với vai trò Ủy viên công tố.

Năm 1948, Văn phòng Tòa án đóng tại căn cứ Tân Long cùng với các cơ quan tỉnh đóng từ ấp Tân Khánh, Hóa Nhật đến ấp Tân Hội, (nay là Tân Uyên, TP.Hồ Chí Minh). Tòa án lúc đầu chỉ có một bộ phận công tác do Ty công an chuyển đến làm những vụ việc của Tòa án như giữ hồ sơ, thư ký khi Hội đồng hội họp, được coi là cán bộ chuyên trách như hai ông Lê Đình Tỵ, Võ Văn Mỹ.

Đến ngày 14/8/1948, Chính phủ ra Sắc lệnh số 170 quy định : “Từ nay, Chánh án các Tòa án quân sự được lựa chọn từ các đồng chí Ủy viên trong Ủy ban kháng chiến hành chính liên khu hai tỉnh chớ không phải là quân nhân như trước đây”. Nhân sự Hội đồng xét xử Tòa án quân sự tỉnh Thủ Dầu Một thành lập năm 1947 vẫn phù hợp với sắc lệnh năm 1948, không phải điều chỉnh, thành lập lại.

Trong những năm tháng hoạt động đầu tiên đó, Tòa án quân sự tỉnh Thủ Dầu Một xét xử nhiều vụ án liên quan đến hoạt động gián điệp chống phá cách mạng. Nổi bật là vụ án sau ngày 10/12/1947, Tòa tuyên phạt tử hình hai gián điệp “chui sâu” vào một đơn vị của Trung đoàn 301 phá hoại nội bộ, chỉ điểm cho thực dân Pháp hại dân. Trong ngày xét xử, đồng bào ở vùng Bến Sắn, ấp Tân Long vùng tự do huyện Châu Thành đến tham dự, ủng hộ bản án nghiêm minh của Hội đồng xét xử.

Hiểm nguy từ nữ điệp viên đội lốt “văn công”

Cùng với Tòa án quân sự tỉnh Thủ Dầu Một, Tòa án quân sự tỉnh Biên Hòa cũng xét xử nhiều vụ án gián điệp trên địa bàn Tân Uyên. Hội đồng xét xử của Tòa án quân sự tỉnh Biên Hòa gồm ông Huỳnh Văn Nghệ, Trung đoàn trưởng 310 làm Chánh án; ông Đào Văn Quang, Trung đoàn phó 310 làm Phó Chánh án; ông Trần Bá Đạt làm Thẩm phán; ông Phạm Thuận, Phó trưởng ty Công an làm công tố; ông Huỳnh Văn Lũy - Chủ tịch Mặt trận Liên Việt và ông Trần Văn Lai - Chủ tịch Liên hiệp Công đoàn làm Hội thẩm nhân dân; ông Mai Sơn Việt (Mai Thanh Chí) - cán bộ quân khu làm Thư ký.

Thời điểm sau Cách mạng tháng Tám, thực dân Pháp đào tạo nhiều gián điệp, trong đó có nhóm bốn điệp viên gồm hai nữ trẻ đẹp được chuyển đến làm việc tại Phòng nhì tiểu khu Biên Hòa, dưới quyền chỉ huy của đại úy Waro. Các điệp viên được cải trang dưới vỏ bọc viên chức làm việc cho một công sở rồi tìm cách “cấy” vào Ban công tác quân sự số 5 của Trung đoàn 310 đóng tại làng Bửu Hòa.

Sau đó, hai nữ điệp viên vào làm ca sĩ của Đoàn văn nghệ khu 7, còn hai nam vào làm việc tại một đơn vị trung đoàn. Nhóm gián điệp Phòng nhì Pháp tỏ ra “tích cực làm việc” và “đối xử hài lòng” với mọi người. Chúng tiếp cận, thu thập được các tài liệu quan trọng về quân sự, gây nhiều thiệt hại cho cách mạng. Tuy nhiên, “vỏ quýt dày có móng tay nhọn”, các gián điệp Phòng nhì đã sa lưới sau đó. Năm 1947, Tòa án quân sự tỉnh Biên Hòa mở phiên tòa xét xử nhóm gián điệp tại xã Bình Chánh.

Hội đồng xét xử bàn luận nghiêm túc, nghị án và tuyên án tử hình hai gián điệp nam, đóng vai trò trưởng, phó nhóm. Việc thi hành án được tổ chức ngay trước công chúng tại ấp Bưng Kè, do Công an tỉnh và Ban Kiểm soát quân sự thực hiện. Riêng hai nữ gián điệp bị tuyên án phạt tù giam trong ba năm tại trại giáo hóa.

Đến năm 1948, chính quyền cách mạng chủ trương làm trong sạch bộ đội, phát động cán bộ, chiến sĩ nâng cao ý thức cảnh giác. Một vụ án gián điệp khác được triệt phá, bắt hai gián điệp Đao và Khương chui vào nội bộ phá hoại kháng chiến. Hội đồng xét xử tuyên án tử hình hai gián điệp trên tại xã Mỹ Lộc (nay là Tân Mỹ), do Ty Công an Biên Hòa thi hành án vào tháng 6/1948. Đông đảo đồng bào đến tham dư và đồng tình với phán quyết nghiêm minh của Hội đồng xét xử.

Đến năm 1950, Tòa án quân sự đổi thành Tòa án nhân dân theo sự chỉ đạo cải cách tư pháp của Chính phủ. Các Tòa án quân sự tỉnh Thủ Dầu Một, tỉnh Biên Hòa đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh cách mạng trong những năm đầu thành lập ngành Tòa án nhân dân. Các Tòa án đã thực thi đúng sắc lệnh số 77B ngày 24/12/1945, thi hành nhanh chóng các bản án, đáp ứng yêu cầu trừng trị nghiêm khắc những phần tử phản động, bảo vệ công lý và quyền lợi của nhân dân, góp phần đưa cách mạng đi đến thắng lợi.