Hôm nay 28/5, Quốc hội thảo luận về Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi)

Trước đó, tại Kỳ họp thứ 6, Quốc hội đã thảo luận, cho ý kiến về dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi), (có 150 lượt ý kiến ĐBQH phát biểu, 11 ĐBQH gửi ý kiến bằng văn bản; có 12 lượt ý kiến của ĐBQH hoạt động chuyên trách).

Trên cơ sở các ý kiến đóng góp của đại biểu, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) sẽ có Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật trình Quốc hội cho ý kiến ngày hôm nay (28/5), trước khi bước vào phiên thảo luận.

Các ý kiến đánh giá, việc xây dựng Dự án Luật này là cần thiết, nhằm thể chế hóa các Nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp, đặc biệt là Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng; Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về việc tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới.

Đồng thời, phát huy thế mạnh và khắc phục tồn tại, hạn chế của Luật Tổ chức TAND hiện hành; Đáp ứng đòi hỏi của tình hình, nhiệm vụ mới; Tham khảo có chọn lọc thành tựu khoa học pháp lý tiên tiến trên thế giới.

Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) sau khi được tiếp thu, chỉnh lý có 153 Điều, bố cục thành 09 chương với nhiều chính sách, quy định mới về tổ chức và hoạt động của TAND, liên quan đến tổ chức và hoạt động của một số cơ quan (như Cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát, Cơ quan Thi hành án dân sự) và liên quan tới nhiều luật khác (như Luật tổ chức của một số cơ quan và các luật tố tụng).

UBTVQH cho biết, trong quá trình soạn thảo luật, Thường trực Ủy ban Tư pháp, TANDTC, các cơ quan hữu quan đã xác định một số nguyên tắc làm cơ sở cho việc tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật như: Thể chế hóa quan điểm, chủ trương, Nghị quyết của Đảng, nhất là về cải cách tư pháp và Nghị quyết 27-NQ/TW ngày 9/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới (Nghị quyết 27); khắc phục những vướng mắc, bất cập của thực tiễn. Bên cạnh đó, nghiên cứu để đưa vào dự thảo Luật những nội dung đã chín, đã rõ, được thực tiễn kiểm nghiệm và có sự thống nhất cao theo tinh thần Nghị quyết 27.

Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) quy định các nội dung như: Tòa án thực hiện quyền tư pháp; thu thập tài liệu, chứng cứ trong giải quyết vụ án hình sự, hành chính, vụ việc dân sự và các vụ việc khác thuộc thẩm quyền của Tòa án; đổi mới TAND cấp tỉnh, TAND cấp huyện theo thẩm quyền xét xử; TAND sơ thẩm chuyên biệt (điểm đ khoản 1 Điều 4, Điều 62, Điều 63); về ngạch, bậc Thẩm phán (Điều 91); bậc Thẩm tra viên Tòa án, Thư ký Tòa án (Điều 114, Điều 118); Hội thẩm quân nhân (Điều 124); tên gọi TAND các cấp; rà soát các quy định mới trong dự thảo luật đảm bảo phù hợp với hệ thống pháp luật hiện hành...

Trong đó, có các nội dung đáng chú ý như, đổi mới tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử, dự thảo Luật quy định theo hướng: Tổ chức TAND cấp tỉnh thành TAND phúc thẩm, TAND cấp huyện thành TAND sơ thẩm.

Cơ quan chủ trì soạn thảo cho rằng quy định như vậy là phù hợp và cần thiết. Vì việc đổi mới này là để thể chế hóa yêu cầu của Đảng tại Nghị quyết 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới.

Theo đó, Nghị quyết 27 đặt ra yêu cầu “Thống nhất nhận thức về các đặc trưng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đó là: … độc lập của Tòa án theo thẩm quyền xét xử, Thẩm phán, Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật…”; “Đẩy mạnh cải cách tư pháp, bảo đảm tính độc lập của Tòa án theo thẩm quyền xét xử, thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật”; “Hoàn thiện cơ chế để khắc phục tình trạng quan hệ giữa các cấp Tòa án là quan hệ hành chính, bảo đảm độc lập giữa các cấp xét xử và độc lập của thẩm phán, hội thẩm khi xét xử”.

Bên cạnh đó, Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 đề ra định hướng “Trọng tâm là hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân, bảo đảm Tòa án xét xử độc lập, đúng pháp luật, kịp thời và nghiêm minh; phân định thẩm quyền xét xử của Tòa án sơ thẩm và Tòa án phúc thẩm phù hợp với nguyên tắc hai cấp xét xử.” Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đề ra nhiệm vụ: “Tổ chức hệ thống Tòa án theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính”.

Cơ quan chủ trì soạn thảo cho rằng, việc tổ chức thành TAND sơ thẩm, TAND phúc thẩm sẽ là tiền đề để đổi mới nhiệm vụ, quyền hạn của cả hai cấp sơ thẩm, phúc thẩm trong các đạo luật về tố tụng và các luật liên quan. Thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án của TAND phúc thẩm sẽ được điều chỉnh theo hướng tiếp tục thu hẹp hơn so với hiện hành.

Theo đó, TAND phúc thẩm tập trung xét xử theo thủ tục phúc thẩm, chỉ giải quyết, xét xử theo thủ tục sơ thẩm trong một số trường hợp đặc biệt mà pháp luật quy định; các TAND sơ thẩm sẽ giải quyết, xét xử theo thủ tục sơ thẩm hầu hết các vụ việc.

Việc tổ chức lại các Tòa án theo thẩm quyền xét xử (sơ thẩm - phúc thẩm) để khắc phục tình trạng quan hệ giữa cấp Tòa án là quan hệ hành chính; góp phần thực hiện nguyên tắc độc lập xét xử.

Tiếp tục khẳng định Tòa án là cơ quan xét xử của Nhà nước, thực hiện thẩm quyền tài phán của quốc gia chứ không phải là Tòa án của tỉnh, huyện; không thực hiện quyền tài phán của tỉnh, huyện. Các luật tố tụng hiện hành đều quy định về thủ tục xét xử tại Tòa án cấp sơ thẩm, Tòa án cấp phúc thẩm.