Giữ gìn di sản văn hóa nghề dệt Dèng của người Tà Ôi

Trong kho tàng di sản văn hóa phong phú của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam, nghề dệt Dèng (hay còn gọi là Zèng) của người Tà Ôi (tự gọi là Ta ôih hoặc Ta hoi) là một nét đặc trưng độc đáo, mang đậm bản sắc vùng cao Trường Sơn.

Dân tộc Tà Ôi là một trong những tộc người sinh sống lâu đời ở miền núi các huyện Hướng Hóa (Quảng Trị), A Lưới và Phong Điền (Thừa Thiên Huế). Trong các sinh hoạt văn hóa truyền thống của họ, dệt Dèng giữ một vị trí quan trọng, gắn liền với đời sống hằng ngày cũng như các nghi lễ quan trọng.

Nghề dệt này không chỉ đơn thuần là một phương thức sản xuất mà còn chứa đựng những giá trị tinh thần sâu sắc, phản ánh đời sống, phong tục tập quán và quan niệm thẩm mỹ của người Tà Ôi.

Trải qua bao biến động của lịch sử, nghề dệt Dèng vẫn tồn tại như một biểu tượng của sự khéo léo, sáng tạo và lòng tự hào dân tộc. Tuy nhiên, trước sự phát triển mạnh mẽ của xã hội hiện đại, nghề dệt Dèng đang đứng trước nhiều thách thức, đòi hỏi sự chung tay bảo tồn và phát huy để di sản văn hóa quý báu này không bị mai một.

Dèng không chỉ là một sản phẩm dệt vải mà còn là một tác phẩm nghệ thuật, mang ý nghĩa biểu trưng sâu sắc. Các bộ trang phục dệt Dèng của người Tà Ôi thường có hoa văn tinh xảo, được tạo nên từ các sợi chỉ màu và hạt cườm nhỏ.

Những hoa văn này không đơn thuần là họa tiết trang trí mà còn thể hiện quan niệm về vũ trụ, đất trời, con người và vạn vật trong thế giới quan của người Tà Ôi. Mỗi đường nét, hình khối trên tấm vải đều kể một câu chuyện về đời sống, tín ngưỡng, tình yêu thiên nhiên và lòng biết ơn đối với tổ tiên.

Dệt Dèng đòi hỏi sự kiên trì, tỉ mỉ và tay nghề điêu luyện. Nguyên liệu chính để dệt Dèng là sợi bông hoặc sợi tổng hợp, trước đây chủ yếu được se thủ công, nhuộm màu từ các loại lá cây rừng. Quy trình dệt bắt đầu từ việc chuẩn bị khung dệt, lên sợi, chọn màu và tiến hành dệt bằng phương pháp thủ công truyền thống.

Điểm đặc trưng nhất của Dèng chính là kỹ thuật tạo hoa văn trực tiếp trên khung dệt, không phải thêu hay đính sau khi dệt xong như nhiều loại vải khác.

Các nghệ nhân Tà Ôi sử dụng những sợi chỉ màu và hạt cườm nhỏ để tạo nên các họa tiết hình học như tam giác, đường chéo, hình vuông, hoặc mô phỏng hình ảnh thiên nhiên như sông suối, ngọn núi, chim muông. Sự phối hợp hài hòa giữa các màu sắc và hình khối mang đến vẻ đẹp vừa tinh tế, vừa sống động cho từng sản phẩm dệt Dèng.

Mỗi tấm Dèng có thể mất hàng tuần, thậm chí hàng tháng để hoàn thành, tùy thuộc vào độ phức tạp của hoa văn và kích thước của sản phẩm. Người phụ nữ Tà Ôi, từ khi còn nhỏ, đã được học dệt Zèng từ bà, từ mẹ.

Nghề dệt không chỉ giúp họ tạo ra trang phục truyền thống mà còn là cách để thể hiện sự khéo léo, kiên nhẫn và tấm lòng đối với gia đình, cộng đồng.

Dù mang giá trị văn hóa sâu sắc, nghề dệt Dèng đang đứng trước nhiều thách thức lớn. Một trong những nguyên nhân chính là sự tác động của nền kinh tế thị trường và sự thay đổi trong lối sống của người dân. Nhiều người trẻ Tà Ôi không còn mặn mà với nghề dệt vì công việc này tốn nhiều thời gian, công sức mà thu nhập lại không ổn định.

Ngoài ra, sự phổ biến của các loại vải công nghiệp với giá rẻ và mẫu mã đa dạng cũng khiến sản phẩm dệt Dèng ngày càng ít được sử dụng trong đời sống hằng ngày.

Nếu trước đây, người Tà Ôi mặc trang phục Dèng trong hầu hết các dịp lễ hội và sinh hoạt thường nhật, thì ngày nay, chỉ trong một số lễ hội truyền thống hay sự kiện quan trọng, những bộ trang phục này mới được sử dụng.

Thêm vào đó, nguồn nguyên liệu tự nhiên như sợi bông, thuốc nhuộm từ cây rừng cũng ngày càng khan hiếm, ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình sản xuất. Nếu không có những biện pháp bảo tồn và phát triển hợp lý, nguy cơ nghề dệt Dèng bị mai một là điều hoàn toàn có thể xảy ra.

Để gìn giữ và phát huy giá trị của nghề dệt Dèng, cần có sự chung tay của nhiều phía, từ cộng đồng người Tà Ôi, chính quyền địa phương đến các tổ chức văn hóa, du lịch.

Trước hết, cần có những chính sách hỗ trợ cụ thể giúp nghệ nhân dệt Dèng có điều kiện duy trì nghề. Chính quyền có thể tổ chức các lớp đào tạo nghề, khuyến khích người trẻ học dệt, tạo điều kiện để họ phát triển sản phẩm theo hướng hiện đại nhưng vẫn giữ được bản sắc truyền thống.

Ngoài ra, việc quảng bá và đưa sản phẩm Dèng vào thị trường du lịch, thời trang cũng là một hướng đi tiềm năng. Các thiết kế ứng dụng như khăn choàng, túi xách, áo dài cách tân sử dụng vải Dèng có thể thu hút sự quan tâm của du khách và người yêu thích thời trang truyền thống. Khi có thị trường tiêu thụ, nghề dệt Dèng sẽ có cơ hội phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, việc đưa nghề dệt Dèng vào chương trình giáo dục cộng đồng, tổ chức các lễ hội tôn vinh văn hóa dệt truyền thống cũng là cách giúp nâng cao nhận thức của người dân về giá trị của di sản này.

Nghề dệt Dèng của người Tà Ôi là một nghề thủ công truyền thống mà còn là biểu tượng của bản sắc văn hóa, tâm hồn và lịch sử của một dân tộc. Giữ gìn và phát huy nghề dệt Dèng không chỉ là trách nhiệm của riêng người Tà Ôi mà còn là nhiệm vụ chung của cả cộng đồng trong công cuộc bảo tồn di sản văn hóa dân tộc.

Bằng những hành động thiết thực từ việc hỗ trợ nghệ nhân, quảng bá sản phẩm, kết hợp truyền thống với hiện đại, chúng ta có thể góp phần bảo vệ và phát triển nghề dệt Dèng, để những tấm vải dệt bằng bàn tay khéo léo của người Tà Ôi tiếp tục tỏa sáng giữa lòng thời đại mới.