Kỷ niệm 79 năm Ngày truyền thống TAND (13/9/1945-13/9/2024): Đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp

Những thành tựu quan trọng

Sau 20 năm thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp theo các Nghị quyết của Đảng, hoạt động cải cách tư pháp tại TAND các cấp đã đạt được những thành tựu quan trọng, góp phần nâng cao vị thế, diện mạo, uy tín và kết quả hoạt động của Tòa án.

Để thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 khóa XIII, cần tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND các cấp; xây dựng hệ thống TAND các cấp độc lập, chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, văn minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân.

Trên cơ sở Hiến pháp năm 2013 quy định: “Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp”, các đạo luật về tư pháp được ban hành, hoàn thiện một bước tổ chức bộ máy của hệ thống TAND các cấp.

Trong đó, xây dựng hệ thống Tòa án gồm 4 cấp; đổi mới cách thức tổ chức phiên tòa theo hướng tiếp thu hạt nhân hợp lý của mô hình tranh tụng; đổi mới hình thức phòng xử án; đội ngũ chức danh tư pháp trong TAND các cấp cũng được củng cố, tăng cường cả về số lượng và chất lượng.

Thẩm quyền của TAND các cấp được xác định rõ ràng, cụ thể hơn, thẩm quyền của TAND cấp huyện được mở rộng. Cơ chế giám sát của cơ quan dân cử đối với hoạt động của TAND các cấp được tăng cường.

Chất lượng đội ngũ cán bộ TAND các cấp được nâng cao; chất lượng tranh tụng trong xét xử có bước tiến bộ rõ rệt; thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án được đổi mới để nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động; các bản án, quyết định và thêm một số hoạt động của Tòa án được công khai...

Bên cạnh những kết quả đạt được, nền tư pháp nước ta vẫn còn một số hạn chế nhất định, chưa đáp ứng được yêu cầu và mong muốn của người dân. Cùng với đó, cải cách tư pháp ở nước ta đang đứng trước những mâu thuẫn giữa thực trạng quá tải công việc với yêu cầu tinh giản biên chế; giữa thực hiện chế độ, chính sách theo quy định với bảo đảm chế độ theo yêu cầu thực tế.

Trước thực trạng hệ thống tư pháp còn nhiều hạn chế, vướng mắc nêu trên, để thực hiện mục tiêu xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 khóa XIII đã đặt ra các nhiệm vụ trọng tâm của cải cách tư pháp, đó là:

Hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến tư pháp. Xác định đúng thẩm quyền của Tòa án để thực hiện đầy đủ, đúng đắn quyền tư pháp; Phân định rõ nhiệm vụ xét xử sơ thẩm, xét xử phúc thẩm, xét lại bản án, quyết định theo thủ tục giám đốc thẩm; xây dựng Tòa án điện tử; Xây dựng chế định tố tụng tư pháp lấy xét xử là trung tâm, tranh tụng là đột phá; bảo đảm tố tụng tư pháp dân chủ, công bằng, văn minh, hiện đại, nghiêm minh, dễ tiếp cận. Nâng cao hiệu quả cơ chế nhân dân tham gia xét xử tại Tòa án.

Tiếp tục hoàn thiện tổ chức, hoạt động của TAND

Luật Tổ chức TAND năm 2024 vừa được Quốc hội thông qua là cơ sở pháp lý để đổi mới tổ chức bộ máy của TAND. Theo đó, bộ máy giúp việc của TANDTC, TAND cấp cao được tổ chức lại.

Để bảo đảm tính chuyên môn hóa và sự chuyên sâu trong hoạt động xét xử vụ việc sở hữu trí tuệ, phá sản; bảo đảm tính độc lập của Thẩm phán, Hội thẩm khi xét xử các vụ án hành chính, Luật Tổ chức TAND năm 2024 bổ sung quy định về việc thành lập các TAND sơ thẩm chuyên biệt hành chính, TAND sơ thẩm chuyên biệt sở hữu trí tuệ, TAND chuyên biệt phá sản.

Luật Tổ chức TAND năm 2024 có những quy định sửa đổi, bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án. Thực hiện nhiệm vụ, giải pháp tiếp tục hoàn thiện cơ quan tư pháp được đề ra tại Nghị quyết số 27-NQ/TW, Luật Tổ chức TAND năm 2024 đã bổ sung 02 nhiệm vụ, quyền hạn mới đối với Tòa án là: Xét xử vi phạm hành chính theo quy định cùa luật và Giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc (các điều 3, 27 và 31).

Đồng thời, Luật Tổ chức TAND năm 2024 không quy định nhiệm vụ, quyền hạn Tòa án có thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án hình sự tại phiên tòa. Luật cũng điều chỉnh nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án trong việc thu thập tài liệu, chứng cứ trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự, vụ án hành chính…

Luật Tổ chức TAND năm 2024 cũng bổ sung quy định nhằm xác định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án theo thẩm quyền xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm (các điều 23, 24 và 25).

Thực hiện các định hướng, mục tiêu, nhiệm vụ cải cách tư pháp đề ra, thời gian tới, việc đổi mới tổ chức bộ máy và hoạt động của TAND các cấp cần tập trung vào các giải pháp chính sau:

Một là, xác định rõ nội hàm, đặc trưng, chủ thể thực hiện quyền tư pháp làm cơ sở để xây dựng cơ chế phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ và tăng cường kiểm soát thực hiện quyền lực nhà nước đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Hai là, hoàn thiện các quy định về thẩm quyền và hoạt động của TAND các cấp để thực hiện đầy đủ, đúng đắn quyền tư pháp; phân định rõ nhiệm vụ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm theo cấp xét xử mà không theo phân cấp hành chính; làm rõ thẩm quyền, thủ tục giải quyết yêu cầu liên quan đến quyền con người.Đổi mới cơ chế quản trị nội bộ của TAND các cấp, nghiên cứu hình thành cơ quan hành chính chuyên trách để thực hiện các nhiệm vụ không liên quan trực tiếp quá trình xét xử.

Thành lập Hội đồng Tư pháp quốc gia có nhiệm vụ xây dựng chiến lược, kế hoạch hoạt động của tòa án, chế độ, chính sách... đối với hoạt động tư pháp. Xây dựng chế định tố tụng lấy xét xử là trung tâm, phân định rõ hơn về thẩm quyền, trách nhiệm của từng thành viên tham gia hội đồng xét xử.

Ba là, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của TAND các cấp chuyên nghiệp và trí tuệ, bản lĩnh và nhân ái, tận tụy và công tâm. Xây dựng chế độ, chính sách phù hợp cho cán bộ tư pháp, như chế độ lương, chính sách đãi ngộ; có cơ chế hữu hiệu bảo vệ Thẩm phán nhằm duy trì tính độc lập tư pháp.

Bốn là, tăng cường cơ sở vật chất, bảo đảm nguồn lực, trong đó tập trung hoàn thiện thể chế pháp luật, nhận thức đúng đắn về vị trí, vai trò đặc thù của Tòa án, từ đó có cơ chế bảo đảm đủ nguồn lực thực hiện quyền tư pháp.

Tăng cường cơ sở vật chất của hệ thống TAND các cấp theo hướng đồng bộ, hiện đại, xứng đáng với vị thế của cơ quan tư pháp. Có cơ chế tài chính chuyên biệt, phân bổ ngân sách hợp lý đáp ứng yêu cầu công tác của Tòa án.

Năm là, xây dựng Tòa án điện tử để chuyển một phần hoạt động của Tòa án từ không gian thực sang không gian số nhằm nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động của Tòa án, phục vụ người dân tiếp cận công lý thuận lợi, nhanh chóng.

Sáu là, tăng cường hợp tác quốc tế, trong đó tập trung củng cố, kiện toàn hệ thống pháp luật về hợp tác quốc tế; tăng cường đàm phán, ký kết thỏa thuận quốc tế song phương, đa phương về lĩnh vực tư pháp, trước hết là với các nước láng giềng, các nước trong khu vực và các nước có quan hệ truyền thống, các quốc gia có nền tư pháp phát triển hiện đại.

Bảy là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống TAND các cấp là yếu tố đặc biệt quan trọng bảo đảm sự thành công của công tác cải cách tư pháp.