Hội thảo khoa học về Cải cách tư pháp tại TAND đến năm 2030, định hướng đến năm 2045

Đồng chủ trì Hội thảo có Đồng chí Phan Đình Trạc, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Ban Nội chính Trung ương; Đồng chí Nguyễn Hòa Bình, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Bí thư Ban cán sự đảng, Chánh án TANDTC; Đồng chí Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; Đồng chí Nguyễn Khắc Định, Phó Chủ tịch Quốc Hội.

Tham dự Hội thảo còn có các thành viên Ban cán sự đảng TANDTC, đại diện Văn phòng Trung ương Đảng, Ban Tổ chức Trung ương các đồng chí là thành viên Hội đồng Thẩm phán TANDTC, đại diện Ban chỉ đạo Đề án “Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045”, đại diện Ban Nội chính Trung ương, Văn phòng Chủ tịch nước, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, VKSNDTC, Bộ Tư pháp, Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Hội luật gia Việt Nam, đại diện các đơn vị của TANDTC, đại diện cơ sở nghiên cứu, đào tào luật lớn tại Hà Nội và các chuyên gia, nhà khoa học hàng đầu về pháp luật và tư pháp…

Phát biểu chỉ đạo tại Hội thảo, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc đánh giá đây là Hội thảo quan trọng để phân tích, đánh giá những định hướng, giải pháp cải cách tư pháp tại Tòa án làm căn cứ đề xuất Chiến lược cải cách tư pháp trong thời gian tới, đồng thời hoan nghênh và đánh giá cao sự tích cực, nghiêm túc và trách nhiệm của Ban cán sự đảng và lãnh đạo TANDTC trong lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện các nhiệm vụ cải cách tư pháp thời gian qua mà các Nghị quyết, văn kiện của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã đề ra.

Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc cho biết, trong bộ máy nhà nước ta, TAND có vị trí, vai trò hết sức quan trọng. Điều 102 Hiến pháp năm 2013 đã khẳng định: “TAND là cơ quan xét xử của nước CHXHCN Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp…”. Các Nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp cũng nhấn mạnh vị trí, vai trò trung tâm của Tòa án và hoạt động xét xử là trọng tâm. Do đó, việc không ngừng đổi mới, cải cách về tổ chức và hoạt động của Tòa án là vô cùng cần thiết, đặc biệt là trước yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Kết quả thực hiện chiến lược cải cách tư pháp trong hệ thống Tòa án đã có những bước phát triển mới, đạt được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần nâng cao vị thế, diện mạo và uy tín của Tòa án xứng đáng với vai trò là cơ quan xét xử, thực hiện quyền tư pháp. Một số thành tựu tiêu biểu có thể kể đến như:

Thứ nhất, tổ chức bộ máy của Tòa án các cấp ngày càng hoàn thiện, xây dựng hệ thống Tòa án bốn cấp bảo đảm thực hiện tốt nhiệm vụ chuyên môn, phù hợp với tình hình thực tiễn. Tổ chức bộ máy từ trung ương đến địa phương được kiện toàn theo hướng tinh gọn và chuyên nghiệp, bảo đảm thực hiện hiệu quả chức năng, nhiệm vụ.

Thứ hai, sắp xếp, kiện toàn đội ngũ cán bộ Tòa án theo hướng tinh gọn, coi trọng chất lượng để phát huy năng lực, hiệu quả, phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ; xây dựng, hoàn thiện hệ thống các quy chế, quy định về công tác tổ chức, cán bộ; xây dựng Bộ quy tắc đạo đức và ứng xử của Thẩm phán; Quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức TAND bảo đảm kỷ cương và nâng cao chất lượng hiệu quả công tác.

Thứ ba, hoàn thiện pháp luật về tố tụng tư pháp. Thể chế hóa các chủ trương, quan điểm của Đảng về cải cách tư pháp, nhiều đạo luật quan trọng liên quan thủ tục tố tụng tư pháp đã được xây dựng và ban hành. Công tác ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành, bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật, xây dựng và phát triển án lệ cũng có nhiều đổi mới, qua đó từng bước hoàn thiện pháp luật về tố tụng tư pháp, đổi mới cách thức tổ chức phiên tòa, hình thức bố trí phòng xử án, nâng cao chất lượng tranh tụng trong xét xử.

Thứ tư, cơ sở vật chất phục vụ hoạt động của TAND được cải thiện đáng kể. Việc xây dựng trụ sở cho TAND cấp huyện chưa có trụ sở làm việc theo Nghị quyết của Quốc hội đã hoàn thành. Từng bước xây dựng trụ sở làm việc của Tòa án khang trang, hiện đại. Đặc biệt, TANDTC đã khánh thành và đưa vào sử dụng công trình trụ sở làm việc mới, với kiến trúc rất ấn tượng, thể hiện tầm vóc, sự uy nghiêm của cơ quan tư pháp cao nhất của đất nước, xứng đáng là công trình kiến trúc, văn hóa có ý nghĩa biểu tượng cho nền Công lý của quốc gia.

Thứ năm, việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động của Tòa án được chú trọng và đóng góp hiệu quả cho việc nâng cao chất lượng hoạt động của Tòa án. Đặc biệt, vừa qua TANDTC đã xây dựng, trình Quốc hội ban hành Nghị quyết số 33/2021/QH15 ngày 12/11/2021 của Quốc hội về Tổ chức phiên tòa trực tuyến là văn bản mới mang tính cải cách đột phá về tổ chức phiên tòa, phù hợp với nhu cầu thực tế, xu hướng toàn cầu về ứng dụng công nghệ thông tin; bảo đảm tư pháp không chậm trễ, xét xử nhanh chóng, kịp thời, bảo vệ tốt nhất lợi ích của nhà nước, quyền và lợi tích hợp pháp của nhân dân.

Thứ sáu, công tác hợp tác quốc tế được mở rộng và tăng cường. Nhiệm kỳ vừa qua, các Tòa án đã tích cực, chủ động đẩy mạnh hợp tác quốc tế với nhiều kết quả, dấu ấn nổi bật. Đã mở rộng hợp tác được với nhiều tổ chức quốc tế và nhiều quốc gia. Tổ chức thành công nhiều Hội nghị quốc tế quan trọng, gần đây nhất là Hội nghị lần thứ 8 của Hội đồng Chánh án ASEAN tại Việt Nam năm 2020. TANDTC đã thực hiện tốt vai trò Chủ tịch Hội đồng Chánh án ASEAN và có nhiều sáng kiến, đóng góp tích cực vào việc nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Nhiều kinh nghiệm quý về các vấn đề mới của nền tư pháp tiến bộ trên thế giới đã được Tòa án nghiên cứu, tham khảo, vận dung vào thực tiễn của Việt Nam.

Công cuộc đổi mới, phát triển của đất nước bên cạnh những thuận lợi, thời cơ còn có những khó khăn, thách thức, đặt ra cho nền tư pháp nước ta những vấn đề mới, yêu cầu mới. Đứng trước yêu cầu đó, Tòa án và cả nền tư pháp phải tiếp tục đẩy mạnh cải cách nhằm thích nghi và đáp ứng tốt hơn yêu cầu, đòi hỏi cấp thiết trong tình hình mới. Cải cách, đổi mới để nền tư pháp nước ta phát triển tiên tiến, hiện đại, bắt kịp với trình độ chung của thế giới. Đây là thử thách lớn đối với hệ thống Tòa án, cần phải xác định cải cách tư pháp chính là động lực phát triển để nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác của Toà án.

Tại Hội thảo Chủ tịch nước yêu cầu các đại biểu phân tích những định hướng, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp cụ thể cho một Chiến lược cải cách tư pháp mới của Toà án với quyết tâm chính trị cao, khẩn trương, đồng bộ; xác định rõ những nội dung trọng tâm, trọng điểm; có chương trình, kế hoạch, lộ trình cải cách phù hợp theo hai phương diện như sau:

Tiếp tục thực hiện một số nhiệm vụ hết sức đúng đắn đã được Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đề ra nhưng chưa được triển khai thực hiện hoặc đã được triển khai nhưng chưa đáp ứng được yêu cầu;

Đề xuất những giải pháp cải cách mới trong giai đoạn từ nay đến năm 2030, định hướng đến năm 2045 phù hợp với tình hình thực tiễn của đất nước và xu thế phát triển chung của thế giới. Trong đó tập trung vào các giải pháp cải cách về tổ chức và hoạt động của TAND; Đổi mới, hoàn thiện thủ tục tố tụng tư pháp chuyên nghiệp, hiệu quả; Xây dựng chế độ xét xử độc lập, công khai, minh bạch; Nâng cao chất lượng cán bộ, đặc biệt là chức danh tư pháp, có chế độ chính sách phù hợp dành cho cán bộ Tòa án; Tăng cường cơ sở vật chất, bảo đảm nguồn lực để xây dựng Tòa án chính quy, hiện đại, hoạt động hiệu quả, trong đó chú trọng xây dựng, phát triển Tòa án điện tử ngang tầm với trình độ phát triển chung của thế giới…

Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc tin tưởng vững chắc rằng, với quyết tâm chính trị và sự tích cực, chủ động, cầu thị cao trong công tác, lắng nghe ý kiến, khuyến nghị của các chuyên gia, nhà khoa học, TANDTC sẽ hoàn thành xuất sắc việc nghiên cứu Chuyên đề “Cải cách tư pháp tại TAND đến năm 2030, định hướng đến năm 2045 đáp ứng yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa”, làm cơ sở đề xuất Ban Chấp hành Trung ương xây dựng Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2030, định hướng đến năm 2045 góp phần tích cực vào việc hoạch định Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Ngoài những thành tựu đã đạt được, nền tư pháp nước ta vẫn còn những bất cập, công tác cải cách tư pháp vẫn còn nhiều vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu như: chưa có sự thống nhất trong nhận thức về nội hàm quyền tư pháp, chủ thể thực hiện quyền tư pháp; một số nhiệm vụ được Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 để ra nhưng chưa được triển khai thực hiện hoặc đã được triển khai nhưng chưa đáp ứng được yêu cầu (như chủ trương tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc đơn vị hành chính, cơ chế để bảo đảm tính độc lập của Tòa án); thực tiễn tổ chức và hoạt động của Tòa án cũng còn những hạn chế cần được tháo gỡ như: mẫu thuẫn về chế độ chính sách và điều kiện bảo đảm, mâu thuẫn giữa áp lực công việc và biên chế.... Bên cạnh đó, nhiều vấn đề mới phát sinh do tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ tư và bối cảnh kinh tế xã hội trong nước và quốc tế cũng đặt ra yêu cầu phải tiếp tục đẩy mạnh cải cách tư pháp để thích ứng tốt hơn với tỉnh hình mới, thúc đẩy và bảo vệ quá trình phát triển bền vững về kinh tế - xã hội của đất nước, góp phần hữu hiệu vào việc thực hóa các mục tiêu phát triển chung của đất nước.

Tham khảo kinh nghiệm quốc tế cho thấy, cải cách tư pháp đang là xu thế tất yếu, liên tục và phổ biến không chỉ ở các nước đang phát triển mà còn được triển khai mạnh mẽ và hiệu quả ở tất cả các quốc gia. Cải cách tư pháp được tiến hành với quyết tâm cao, nội dung phong phú, trong đó việc ứng dụng công nghệ thông tin để xây dựng nền tư pháp minh bạch, hiện đại, thuận tiện cho nhân dân đều được các nước rất quan tâm.

Chủ tịch nước khẳng định, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đặt ra nhiều yêu cầu, nhiệm vụ mới đối với công cuộc xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trong đó xác định rõ “Tiếp tục xây dựng nền tư pháp Việt Nam chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân". Để thực hiện thắng lợi Nghị quyết của Đảng, đòi hỏi phải tiếp tục cải cách, đổi mới tổ chức và hoạt động của hệ thống TAND, phát huy những thành quả đạt được, khắc phục những khó khăn, hạn chế, xây dựng nền tư pháp nước nhà tương đồng với trình độ chung của thế giới. Cải cách tư pháp trong hệ thống TAND nhằm mục tiêu thực hiện hiệu quả, nghiêm túc những nguyên tắc căn cốt trong hoạt động xét xử, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động và uy tín của TAND – cơ quan thực hiện quyền tư pháp; xây dựng hệ thống TAND chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, văn minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, hoàn thành trọng trách bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, cá nhân, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam “của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân”, “thượng tôn pháp luật”.

Tại Hội thảo, các đại biểu đã bàn luận, trao đổi về các vấn đề như: Mô hình lí luận về chiến lược cải cách tư pháp mới trong chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045; Vị trí vai trò của Toà án trong bộ máy nhà nước và mối quan hệ với các cơ quan nhà nước khác; Cải cách tư pháp và yêu cầu tiếp tục khẳng định địa vị pháp lý của cơ quan thực hiện quyền tư pháp trong Nhà nước pháp quyền; Xây dựng cơ chế đảm bảo Toà án độc lập, thực thi quyền xét xử theo pháp luật,…

Theo đó, các đại biểu thống nhất cao với 09 nhiệm vụ, giải pháp cải cách tư pháp tại TAND trong thời gian tới gồm: Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với cơ quan tư pháp và tiến trình cải cách tư pháp; Xây dựng Cơ quan tư pháp (Tòa án) vì nhân dân, phục vụ nhân dân, để nhân dân cảm thụ được công bằng, lẽ phải và tin tưởng tư pháp; tăng cường sự giám sát của cơ quan dân cử và nhân dân; Xác định đầy đủ và khoa học về nội hàm quyền tư pháp, đặc trưng cơ bản của quyền tư pháp và chủ thể thực hiện quyền tư pháp; Hoàn thiện về tổ chức của Cơ quan tư pháp (Tòa án); Đổi mới hoạt động của cơ quan tư pháp; Nâng cao chất lượng cán bộ Tòa án, đặc biệt là chức danh tư pháp, đảm bảo số lượng cần thiết tối thiểu, có cơ cấu các chức danh tư pháp hợp lý, chế độ chính sách của đảng đặc thù; Tăng cường cơ sở vật chất, bảo đảm nguồn lực để xây dựng Tòa án chính quy, hiện đại, hoạt động hiệu quả; Xây dựng Tòa án điện tử tiến tới Tòa án số ở Việt Nam; Tăng cường hợp tác quốc tế.

Phát biểu kết luận Hội thảo, PGS.TS Nguyễn Hòa Bình, Chánh án TANDTC đánh giá cao các ý kiến tham gia tham luận, trao đổi của các đại biểu. Với nhiều ý kiến chất lượng, ý nghĩa, Hội thảo đã thành công tốt đẹp. Những ý kiến được các nhà khoa học đóng góp là những vấn đề mới, khoa học, hết sức tâm huyết, tiếp cận được với các giá trị của khoa học pháp lý nhân loại, rất thống nhất nhưng cũng rất sát với tình hình tư pháp nước nhà.

Bên cạnh đó, các nhà khoa học đã gợi mở rất nhiều nội dung lớn cho cơ quan soạn thảo, không chỉ đối với Tòa án mà còn đối với Ban chủ nhiệm của Đề án hoàn thiện nhà nước pháp quyền mà nhiều đồng chí ở đây tham gia hội thảo hôm nay là thành viên. Trong đó, các đồng chí cũng đã đặt ra các vấn đề địa vị pháp lý, thẩm quyền, tổ chức, hoạt động, nhân lực, các nguyên tắc pháp quyền, phổ quát của nhân loại như: Độc lập, công bằng, công khai, minh bạch không chậm trễ… đây là những vấn đề các đại biểu tham dự Hội thảo đã đặt ra, rất có giá trị.

Các nhà khoa học, sau khi tiếp cận với nội dung cốt lõi trong Đề án 21, đề án BCĐ giao cho Tòa án đã cơ bản thống nhất, đánh giá cao, nhưng đồng thời cũng chỉ ra, những nội dung cần phải tiếp tục hoàn thiện, mở rộng thêm. Ví dụ như vấn đề, mở rộng phạm vi của Đề án, không chỉ tổ chức CCTP trong Tòa án, mà phải mở rộng hơn. Ví dụ như định hình rõ hơn thẩm quyền, làm rõ nội hàm của 09 giải pháp đã nêu ra trong Đề án...

Chánh án Nguyễn Hòa Bình cũng đề nghị, đối với những ý kiến chưa góp ý trực tiếp tại Hội thảo do thời gian không cho phép, đề nghị các đồng chí gửi về cho BTC để tổng hợp, ghi nhận, tiếp thu. Những ý kiến đã góp ý, đã tham gia, đề nghị các nhà khoa học tiếp tục tham gia, nghiên cứu góp ý thêm để chúng tôi có thể hoàn thiện Đề án. Tại Hội thảo cũng có một số ý kiến của các đại biểu đề cập đến việc Quốc hội tham gia kiểm soát Tòa án như thế nào, thẩm quyền của VKS, chuyển đổi của VKS trong việc kiểm sát tư pháp, các kiểm sát phối hợp quyền lực khác… Đây là những vấn đề vượt ra khỏi thẩm quyền của Tòa án, chúng tôi rất ghi nhận và đánh giá cao, trong diễn đàn khác đề nghị các nhà khoa học có phát biểu thêm, để chúng ta thống nhất nhận thức.

Ngay sau Hội thảo, Chánh án TANDTC đề nghị, ban nghiên cứu Đề án tiếp thu đầy đủ các ý kiến của các nhà khoa học, tổng hợp những ý kiến của các đại biểu chưa phát biểu và gửi lại cho Ban soạn thảo để hoàn thiện Đề án, trình BCĐ đúng thời gian. Chánh án tin rằng với sự tiếp thu các ý kiến của các nhà khoa học hôm nay, chất lượng Đề án sẽ được nâng lên, làm cơ sở đề xuất Ban Chấp hành Trung ương xây dựng Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2030, định hướng đến năm 2045 góp phần tích cực vào việc hoạch định Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.