Lạng Sơn: Nỗ lực hồi sinh loài cây Hoàng đàn quý hiếm

Hoàng đàn Hữu Liên có tên khoa học là Cupressus tonkinensis, là một trong những loài được ưu tiên cho hoạt động bảo tồn tại Việt Nam. Loài cây này thuộc nhóm IA Thực vật rừng cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại của Nghị định số 32/2006/NĐ-CP, ngày 30 tháng 3 năm 2006 về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm. Hoàng đàn Hữu Liên có mùi thơm, thớ thẳng, vân đẹp nên rất có giá trị trong việc làm đồ gia dụng, mỹ nghệ cao cấp; tinh dầu được dùng làm hương liệu, điều chế xà phòng, nước hoa; làm thuốc chữa sưng tấy, ứ huyết, sai khớp; cành và lá dùng chữa nôn, trĩ, bỏng; bột gỗ được dùng làm hương quý… Chính vì nhiều lợi ích như vậy, nên loài cây này bị khai thác quá mức từ những năm 1970, đến năm 2010 thì gần như đã tuyệt chủng ngoài tự nhiên.

Gần đây, nghe tin của ngành chức năng tỉnh Lạng Sơn đã bảo tồn, hồi sinh thành công loài cây quý này, chúng tôi đã tức tốc tìm về xã Hữu Liên, huyện Hữu Lũng trong một buổi chiều giữa tháng 8/2021. Dẫn chúng tôi thăm vườn hoàng đàn với hàng trăm gốc từ 3 đến 10 năm tuổi, anh Lê Văn Hùng, Trưởng Phòng Bảo tồn và Dịch vụ môi trường rừng, BQL rừng đặc dụng Hữu Liên cho biết: Đây là loài hoàng đàn đặc hữu, duy nhất trên thế giới chỉ có tại Lạng Sơn. Trước năm 2010, loài cây này đứng trước nguy cơ tuyệt chủng khi chỉ còn hơn 80 cây sống rải rác trên các khu rừng, trong vườn một số hộ dân thuộc các xã Hữu Liên, Yên Thịnh (huyện Hữu Lũng) và xã Vạn Linh (huyện Chi Lăng). Từ năm 2013, BQL rừng đặc dụng Hữu Liên tập trung thực hiện công tác bảo tồn, nhân giống nhằm hồi sinh giống hoàng đàn này, lưu giữ nguồn gen phục vụ công tác nghiên cứu, và góp phần giúp các hộ dân trong vùng tìm ra hướng phát triển kinh tế từ rừng một cách bền vững.

Với quyết tâm đó, từ năm 2013 đến nay, BQL rừng đặc dụng Hữu Liên đã tập trung nghiên cứu, thử nghiệm nhiều phương pháp nhân giống như: gieo hạt, giâm hom, chiết cành... Mỗi phương pháp đều có lợi điểm riêng, song đơn vị nhận định phương pháp gieo hạt là phù hợp nhất, giúp cây con có khả năng thích ứng với điều kiện ngoại cảnh, tạo cơ sở cho công tác lai tạo sau này. Do đó, BQL đã triển khai áp dụng theo phương pháp này. Những hạt giống ban đầu, được người dân cung cấp từ những cây có tuổi đời lâu năm trên địa bàn.

Sau 8 năm triển khai, dưới sự tìm hiểu, thử nghiệm, chăm sóc của các cơ quan, đơn vị, người dân trên địa bàn, công tác bảo tồn và phát triển cây hoàng đàn Hữu Liên đang phục hồi mạnh mẽ về số lượng cá thể. Từ hơn 80 cây ban đầu, đến nay toàn xã Hữu Liên, huyện Hữu Lũng đã triển khai trồng được gần 700 cây tại khuôn viên Ban Quản lý (BQL) rừng đặc dụng, tại các trường học và vườn cây của các hộ dân. Cây trồng đều khoẻ mạnh, phát triển tốt và đồng đều.

Đáng chú ý, một số hộ dân đã chủ động học hỏi, được BQL rừng đặc dụng Hữu Liên hướng dẫn cách tự nhân giống để phát triển kinh tế gia đình, như hộ anh Vi Văn Để, thôn Liên Hợp, xã Hữu Liên. Anh Để chia sẻ: Năm 2020, tôi gieo thử 1.000 hạt giống theo hướng dẫn của BQL rừng đặc dụng, và thông qua mạng xã hội để bán giống cây với giá từ 50.000 đồng đến 100.000 đồng/ cây, thu về gần 70 triệu đồng. Khách mua về để trồng làm cảnh là chính, còn để khai thác thì lâu lắm. Năm nay, tôi tiếp tục gieo thêm 2.000 cây nữa để tạo thêm thu nhập cho gia đình.

Để tiếp tục bảo tồn và phát triển bền vững loài cây hoàng đàn quý hiếm, ông Phạm Văn Cấp, Giám đốc BQL rừng đặc dụng Hữu Liên cho biết: Về cơ bản, chúng tôi đã thực hiện được mục tiêu bảo tồn, lưu giữ nguồn gen cho loài cây quý hiếm này. Từ nay đến năm 2025, chúng tôi đặt mục tiêu trồng được 1.000 cây hoàng đàn trong khuôn viên của BQL. Đồng thời, tiếp tục phối hợp với các đơn vị nghiên cứu khoa học để tìm thêm những lợi ích khác từ loài cây hoàng đàn Hữu Liên. Từ đó, phối hợp với chính quyền địa phương và người dân trên địa bàn triển khai trồng nhân rộng, phát triển loài cây này theo hướng bền vững, lâu dài và hướng đến các giá trị gia tăng từ việc khai thác, tạo sản phẩm phục vụ cho du lịch, y học…

Nhờ định hướng và cách làm đúng đắn, hiệu quả, loài cây quý của tỉnh Lạng Sơn tưởng như tuyệt chủng, nay đã được hồi sinh và bước đầu tạo ra giá trị kinh tế. Việc tiếp tục nghiên cứu, triển khai các giải pháp để hướng tới phát triển bền vững loài cây này đang tiếp tục được các cấp, ngành của tỉnh và địa phương quan tâm, hài hòa giữa phát triển kinh tế – xã hội với bảo vệ môi trường.