"Hồi sinh" di sản Bến Bình Đông

Thương cảng sầm uất “trên bến dưới thuyền”

Nắm giữ vai trò quan trọng không thể phủ nhận trong lịch sử Sài Gòn – Gia Định, Bến Bình Đông là một trong những minh chứng lịch sử cho sự giao thoa văn hóa và phát triển kinh tế năng động của vùng đất phương Nam.

Từ thế kỷ XVIII, khi cộng đồng người Hoa di dân từ Cù lao Phố (Biên Hòa, Đồng Nai) tới hai bên kênh Tàu Hủ lập nghiệp và buôn bán, Bến Bình Đông nhanh chóng được hình thành và trở thành một trong những trung tâm buôn bán “trên bến dưới thuyền” sầm uất bậc nhất lúc bấy giờ, quy tụ nhiều thương hiệu nổi tiếng miền Nam một thời như: tàu vị yểu Con Mèo Đen, bột cà ri Ông Chà Và, bột mì Bình Đông, gốm Hoa Mai,…

Sở hữu vị trí đắc địa bên rạch Chợ Lớn, khi xưa, Bến Bình Đông từng là vựa lúa lớn nhất nhì miền Nam với hệ thống xay lúa, chành, kho gạo và bến bãi hoạt động nhộn nhịp, góp phần tạo nên sự phồn thịnh cho Sài Gòn – Chợ Lớn trong suốt 300 năm lịch sử.

Cùng với các bến khác như Bến Thành, Bến Nghé, Bến Hàm Tử, Bến Chương Dương, Bến Bạch Đằng, Bến Bình Đông đã trở thành cửa ngõ giao thông huyết mạch, kết nối Sài Gòn với các vùng lân cận, đặc biệt là miền Tây Nam Bộ.

“Dòng sông sâu rộng, ghe thuyền đậu dài 10 dặm, theo hai con nước lên, nước ròng thuyền bè qua lại chèo chống ca hát, ngày đêm tấp nập, làm chỗ đô hội lưu thông khắp ngả thật là tiện lợi”, Bến Bình Đông xưa đã được nhà văn Sơn Nam miêu tả như thế trong Lịch sử khẩn hoang miền Nam.

Không chỉ là thương cảng sầm uất, Bến Bình Đông còn là nơi lưu giữ nét kiến trúc độc đáo từ những thế kỷ trước, thể hiện rõ nét qua những dãy nhà phố được xây dựng từ đầu thế kỷ XX, trải dài hơn 100m dọc theo bến. Những ngôi nhà phố liền kề cao hai tầng, vừa là nơi sinh sống, vừa là nơi kinh doanh buôn bán mang đậm phong cách kiến trúc Hoa kiều với mái lợp ngói, cột gạch, lan can sắt, cửa gỗ rộng, kết hợp cùng gờ chỉ thạch cao mang hơi thở phương Tây tạo nên vẻ đẹp độc đáo riêng biệt của Bến Bình Đông.

Đến nay, dãy nhà di sản Bến Bình Đông vẫn giữ được cấu trúc chung. Tuy nhiên, sau hàng thế kỷ đồng hành cùng lịch sử thăng trầm, nhiều mảng tường đã loang lổ bong tróc, rêu mốc phủ dày, thậm chí có chỗ cây cối mọc đâm rễ lâu ngày làm nứt tường, tạo nên một khung cảnh tuy cổ kính nhưng lại phảng phất nét hoang phế.

Phục dựng, “hồi sinh” di sản Bến Bình Đông

Nhân dịp Xuân Ất Tỵ 2025, dự án phục dựng Bến Bình Đông đã được triển khai với mục tiêu cải tạo, nâng cấp toàn bộ khu vực, biến nơi đây thành điểm đến du lịch hấp dẫn, đồng thời bảo tồn những giá trị văn hóa, lịch sử độc đáo của thương cảng sầm uất một thời. Trong đó, việc trùng tu, sơn sửa lại dãy nhà xưởng cũ là một hạng mục quan trọng, góp phần tái hiện lại không gian kiến trúc đặc trưng của Bến Bình Đông xưa.

Trong ngày cuối cùng hoàn thiện quá trình thi công phục dựng của dự án, tôi có dịp trò chuyện cùng ông Trần Văn Châu – CEO & Chairman của công ty Paint & More đã được tin tưởng giao phó trọng trách phục dựng dãy nhà di sản Bến Bình Đông.

Với ánh mắt đầy nhiệt huyết, CEO Trần Văn Châu chia sẻ, với vai trò lịch sử và những giá trị to lớn Bến Bình Đông mang lại trong quá trình hình thành và phát triển TP. Hồ Chí Minh hiện nay, năm 2024, khi nghe KTS Khương Văn Mười chia sẻ tâm tư muốn sơn lại dãy nhà di tích bên Bến Bình Đông, ông Châu liền hào hứng ngỏ ý chung tay góp sức vào quá trình phục dựng lại di sản này. Với ông, đây không chỉ thể hiện trách nhiệm với những di sản lịch sử cha ông để lại, mà còn là sứ mệnh kết nối quá khứ - hiện tại - tương lai của thế hệ đương thời.

Ý tưởng phục dựng lại di sản Bến Bình Đông được chính quyền và người dân ủng hộ, ông Trần Văn Châu liền dồn hết tâm huyết bắt tay vào thực hiện dự án. Để lựa chọn được bảng màu phù hợp cho dãy nhà di sản, ông cùng đội ngũ OneCoat Team đã dành nhiều tháng trời nghiên cứu, tìm hiểu về lịch sử hình thành và phát triển của Bến Bình Đông, phong cách kiến trúc đặc trưng của khu vực Sài Gòn – Gia Định, cũng như dành thời gian tìm hiểu, nghiên cứu bảng màu những nền văn hoá “trên bến dưới thuyền” nổi tiếng thế giới những thế kỷ trước như: Venice (Ý), Amsterdam (Hà Lan), Bangkok (Thái Lan),… với mong muốn thấu hiểu sâu sắc hơn về màu sắc của các công trình di sản.

"Chúng tôi không chỉ nghiên cứu về màu sắc, mà còn tìm hiểu về cách nghĩ, cách cảm nhận của người xưa về màu sắc", ông Châu cho biết. "Mỗi màu sắc đều mang một ý nghĩa, một thông điệp riêng. Người xưa lựa chọn màu sắc không chỉ dựa trên yếu tố thẩm mỹ, mà còn dựa trên những quan niệm về phong thủy, tâm linh. Vì vậy, để tái hiện lại màu sắc của Bến Bình Đông xưa, chúng tôi phải đặt mình vào vị trí của họ, nghĩ theo cách nghĩ của họ".

Kết quả của quá trình nghiên cứu công phu ấy là sự ra đời của bảng màu sơn độc đáo, vừa mang đậm dấu ấn thời gian, vừa phù hợp với bối cảnh hiện đại. Các gam màu chủ đạo được lựa chọn là những gam màu trầm ấm, gợi nhớ về một thời thương cảng phồn vinh, như màu vàng đất, màu nâu đỏ, màu xanh,… Kết hợp với những chi tiết được phục dựng theo nguyên bản, góp phần tạo nên vẻ đẹp hài hòa, cổ kính cho dãy nhà.

Chia sẻ về quá trình phục dựng và sơn lại dãy nhà di sản Bến Bình Đông, ông Trần Văn Châu cho biết đây là một công trình đòi hỏi sự tỉ mỉ và kỹ thuật cao. "Chúng tôi đã dành đến 2 tuần - tương đương 2/3 tổng thời gian thi công – nhằm tỉ mỉ xử lý, phục dựng lại bề mặt tường toàn vẹn nhưng vẫn đảm bảo giữ nguyên hình dáng kiến trúc ban đầu của những căn nhà, không được thay đổi kết cấu", ông Châu nhấn mạnh.

Chính vì phải xử lý kết cấu mặt tường, Paint & More đã phải áp dụng những kỹ thuật đặc biệt để đảm bảo độ bền cho lớp sơn mới. Dòng sơn Onecoat được lựa chọn cho công trình này có ưu điểm vượt trội là chỉ cần sơn một lớp duy nhất, tiết kiệm thời gian và công sức so với các loại sơn truyền thống cần “1 lót, 2 phủ”.

Do đặc thù của mặt bằng thi công là tường mới phục dựng xong, lượng xi măng mới còn nhiều khiến độ kiềm cao, có thể ăn mòn lớp sơn. Nhằm đảm bảo độ bền màu và tuổi thọ cho lớp sơn mới, ông Châu và đội ngũ kỹ thuật đã nghiên cứu, pha chế công thức đặc biệt cho lớp sơn Onecoat, tăng cường khả năng chống kiềm.

Ngoài khả năng chống kiềm, “tấm áo mới” của dãy nhà di sản Bến Bình Đông còn có khả năng chống thấm, chống nứt, chống rêu mốc, phù hợp với điều kiện khí hậu nóng ẩm của Việt Nam.

"Bằng việc phục dựng, sơn lại dãy nhà bên Bến Bình Đông, chúng tôi mong muốn chung tay gìn giữ nét đẹp văn hóa “trên bến dưới thuyền”. Đồng thời, thu hút khách du lịch, góp phần thúc đẩy kinh tế, tạo nên những giá trị bền vững lâu dài cho cộng đồng địa phương”.

Trong không khí nhộn nhịp, tấp nập của chợ hoa “trên bến dưới thuyền” những ngày Xuân Ất Tỵ 2025, dãy nhà cũ kỹ rêu phong xưa nay đã khoác lên mình lớp áo mới, trở thành điểm nhấn kiến trúc độc đáo của di sản Bến Bình Đông. Màu sắc tươi mới của những căn nhà hòa quyện cùng sắc hoa rực rỡ, tạo nên một bức tranh xuân tràn đầy sức sống, gợi nhớ về một thương cảng phồn vinh xưa.

Ông Trần Văn Châu tâm sự, "Tôi mong rằng, dãy nhà di sản Bến Bình Đông được phục dựng hoàn thiện sẽ được cộng đồng đón nhận và màu sơn mà chúng tôi lựa chọn sẽ hài hòa với ký ức về Bến Bình Đông của người dân trong thế kỷ trước. Với tâm huyết dành cho di sản Sài Gòn, tôi cũng đang trong quá trình hoàn thiện bảng màu “Hoài niệm - OneCoat Nostalgic”, góp phần lưu giữ những sắc màu đặc trưng của Sài Gòn xưa, tiếp tục góp phần bảo tồn, gìn giữ những giá trị di sản của thành phố trong tương lai”.