Lăng kính vỉa hè TP.HCM: Thiệt hại về kinh tế là không thể cân đo đong đếm

Theo tính toán của chuyên gia kinh tế, mỗi năm ngân sách Nhà nước thất thu thuế gần 40.000 tỷ đồng, vì nước ta hiện có 5 triệu hộ kinh doanh. Trong đó, chỉ có 1,7 triệu hộ đóng thuế môn bài, còn lại 3,3 triệu hộ kinh doanh cá thể kiểu bán xe đẩy, hàng rong, trà đá, thuốc lá vỉa hè không đóng bất kỳ khoản thuế, phí nào. Nhưng để chống thất thu từ “kinh tế vỉa hè” thì phải giải quyết được “xung đột” giữa nhu cầu an sinh của người dân và kỷ cương của luật pháp…

Đối với một nền kinh tế đang phát triển, diện tích đô thị nhỏ hẹp như ở nước ta nói chung và TP.HCM nói riêng thì việc tẩy trắng sinh hoạt lòng, lề đường là điều không thể, bởi như vậy sẽ gây khó khăn cho cuộc sống mưu sinh của nhiều người có mức thu nhập thấp hoặc vừa phải.

Cụ thể là những người bán xe đẩy thức ăn đường phố, hàng rong và buôn thúng bán bưng. Hơn nữa, các phương tiện đi lại của người dân vẫn phổ biến là xe hai bánh, quỹ thời gian eo hẹp thì quan hệ mua bán qua những tụ điểm như vỉa hè, lòng, lề đường, chợ nhỏ, chợ chồm hổm, những cửa hàng dọc hai bên đường là khó tránh khỏi.

Trong khi đó, một số hệ thống siêu thị chỉ đảm đương một thị phần rất nhỏ nhu cầu của người dân. Cho nên, thay vì cho phép với một hệ thống quy định được nghiên cứu thận trọng thì ta chỉ đơn giản là… cấm! Kết quả là vấn đề trật tự lòng, lề đường ở các đô thị trong cả nước nói chung và tại TP.HCM nói riêng vẫn còn nguyên sự hỗn độn của nó. Đây là lý do khách quan khiến các nhà quản lý cần xem xét đến chính sách quản lý, quy hoạch một cách thấu đáo hơn.

Nói cách khác, các ngành chức năng thay vì giải tỏa các trường hợp “đánh cắp” vỉa hè, lòng, lề đường ở khắp các nẻo đường để phục vụ cho người đi bộ và một số sinh hoạt cộng đồng khác thì Nhà nước cần quy hoạch lại, sở hữu hóa và tổ chức đấu giá, cho thuê?

Từ đó sẽ tạo nguồn thu để đầu tư nâng cấp cho vỉa hè. Đối với từng vỉa hè hiện hữu, cần có những quy định về quản lý, sử dụng khác nhau. Khi đó, vỉa hè sẽ có đủ diện tích để trang bị những băng ghế nghỉ chân cho khách bộ hành, thùng chứa rác, trạm điện thoại, máy rút tiền tự động… và có cả chỗ cho hàng triệu xe hai bánh có chỗ đậu trên vỉa hè.

Hơn nữa, khi vai trò chủ sở hữu của Nhà nước được thể hiện rõ ràng thì sẽ không xảy ra tình trạng bát nháo, “đánh cắp” vỉa hè như hiện nay. Hoặc tránh việc cán bộ quản lý theo kiểu “nhắm một con mắt và mở một con mắt”. Chẳng hạn, trên nhiều tuyến đường có những quán nhậu, quán cà phê, cơm tấm có không gian hẹp đã chiếm dụng phần lớn diện tích vỉa hè để bày bán cho thực khách, thu lợi cao. Vì vậy, việc thu phí cho thuê vỉa hè cũng chính là cách quản lý chặt chẽ, tạo điều kiện hợp pháp cho các hộ kinh doanh hoạt động ổn định, lâu dài mà không sợ làm trái quy định.

Cụ thể, mỗi hộ kinh doanh đều phải đóng tiền thuê diện tích vỉa hè nếu muốn sử dụng và khi không có nhu cầu thì cũng có thể “chia” lại cho các căn hộ bên cạnh có nhu cầu kinh doanh, buôn bán. Mặt khác, việc phải trả tiền khi sử dụng vỉa hè khiến người không sử dụng vỉa hè sẽ không thể “làm ngơ” để người khác kinh doanh, lấn chiếm bừa bãi.

Ngay cả những xe đẩy thức ăn đường phố, hàng rong, ngoài lúc đi thì khi đã ngồi lại trên vỉa hè, ở phần lùi vào bên trong đã được quy định thì cũng phải trả tiền, Nhà nước phải dành cho họ cơ hội mưu sinh bằng những quy định cụ thể như vậy mới hi vọng chấm dứt được tình trạng xé nát vỉa hè.

Hiện tại, TP.HCM có hàng chục ngàn xe đẩy thức ăn đường phố, tủ nước, tủ thuốc, sạp báo… nằm rải rác trên khắp các nẻo đường, nếu thu phí (có phân loại theo từng tuyến đường) sẽ tạo ra nguồn thu rất lớn để tái đầu tư, nâng cấp, trang bị cho vỉa hè. Mặt khác, việc nộp phí sử dụng vỉa hè sẽ giúp người kinh doanh, người bán hàng rong có điều kiện buôn bán ổn định, không lo bị phạt hoặc phải “lót tay” mỗi khi gặp phiền toái từ sự nhũng nhiễu của một số cán bộ quản lý bị thoái hóa, biến chất.

“Thừa nhận” buôn bán trên vỉa hè cũng sẽ giúp việc quản lý trật tự đô thị của địa phương trở nên dễ dàng, minh bạch hơn.

Để thực hiện điều này, có thể giao cho một công ty thay mặt Nhà nước, nghiên cứu phương án khai thác hợp lý, đúng công năng sinh hoạt đô thị và tùy theo cấu trúc hiện trạng của từng vỉa hè, từng tuyến phố mà nghiên cứu cách sử dụng khác nhau. Sau đó, công ty này sẽ chịu trách nhiệm quản lý việc kinh doanh, khai thác vỉa hè đô thị… Nếu không sớm hành động thì không biết đến bao giờ TP.HCM mới có các tuyến vỉa hè thông thoáng, khang trang, hiện đại?

Chỉ biết rằng đang có một sự lãng phí quỹ đất đô thị rất lớn và thiệt hại về kinh tế là không thể cân đo đong đếm!

(Còn nữa)